Orhun - Yenisey Yazıtları

[Kuva-yi Milliye]

Göktürk Yazıtları, Orhun Yazıtları ya da Köktürk Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Göktürk Alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Bilge Kağan ve Kül Tigin anıtlarını Yollug Tigin yazmıştır, Yollug Tigin aynı zamanda Bilge Kağan'ın yeğenidir. Yazıtlarda bu abidelerin sonsuzluğa ladar kalması temennisi ile "Benggü Taşlar" denmiştir.

Yazıtlar, 1889 yılında Moğolistan'da Orhun Vadisi'ndeki anıtlarda saptanmıştır. Bu yazıtlar II. Göktürk Devleti'ne aittir. Yazılış tarihi M.S. 5. yüzyılın başlarına dayanmaktadır. [kaynak belirtilmeli]1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafından, Rus Türkolog Vasili Vasilyeviç Radlof'un yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 Aralık günü Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

Örnek:
"tunga tigin yoghinda kiri ölürtimiz."

Keşif ve Çözümlenme Tarihçesi

Orhun harfleriyle yazılan yazıtlardan 13.yüzyıl Moğol tarihçisi Alaaddin Ata Melik Cüveynî (Ebü'l- Muzaffer Alâúdîn Atâ‘ Melik bin Bahâiddîn Muhammed el-Cüveynî), Tarih-i Cihan Güşa adlı yapıtında söz etmişti. Çin kaynakları da yazıtların dikilişini bildirmekteydi. Yine de bu durum 18. ve 19. yüzyıllara kadar bilim dünyasının bilinmeyeni olarak kalmalarına engel olamadı. İlk olarak Rus çarı I. Petro'nun emriyle Sibirya bitki örtüsünü incelemek için görevlendirilen bitki bilimci Messerschmidt ve kendisine rehber olarak verilen İsveçli tutsak subay Strahlenberg, 1721 yılında Yenisey vadisinde bu yazı ile yazılmış Kırgızlara ait mezar taşlarını içeren Yenisey Yazıtları'ndan bir tanesini keşfetti. Bir yıl sonra tutsaklığı son bulan Strahlenberg İsveç'e dönüşünde bu inceleme ile ilgili izlenimlerini kitap haline getirip Stockholm'de yayınladı. Böylece Orhun yazısı bilim dünyasının dikkatini çekmiş oldu. Orhun yazıtlarından iki yüzyıl öncesine ait Yenisey Yazıtları'nın tamamına yakını bu süreçte ortaya çıkarıldı. Nihayet 1889 yılında Rus bilgini Yadrintsev, sonradan Bilge Kağan ve Kül Tigin anıtları olduğu anlaşılan Orhun Yazıtları'nı bulmuş, bunun üzerine 1890 yılında Heikel başkanlığında bir Fin heyeti, bir yıl sonra da ünlü Türkolog Radloff'un başkanlığında bir Rus heyeti bölgede incelemelerde bulunmuştur. Rus ve Fin heyetleri, anıtların fotoğraflarını alarak kitap halinde yayımlamışlar; bu yayınlar sayesinde yazıtların okunması süreci hız kazanmıştır. Sonunda Danimarkalı dil bilimci Thomsen 1893 yılında Orhun yazısını çözmeyi başarmıştır. İlk çözdüğü sözcük de "Tengri-Tanrı" olmuştur. Yazının çözülmesinden sonraki süreçte Thomsen ve Radloff anıtların metni ve çevirisi üzerinde yarışa girmişlerdir. Yazıtlar, yazıtlarda kullanılan yazı ve dil üzerindeki çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. Yazıtların hem dil hem de yazı bakımından özgün metni ile günümüz Türkçesine çevirisini Prof. Dr. Muharrem Ergin (1971) yapmıştır. Büyük Türk tarihi araştırmacısı Kazım Mirşan ise yaptığı ayrıntılı çözümlemelerle Orhun anıtlarının sanıldığı gibi 8. değil MS. 5.yüzyılda dikildiğini ve Göktürk devleti adıyla bilinen devletin kendisinden 2000 yıl kadar daha eski bir Türk kök uygarlığı olan "Bir-Oy-Bil" devletinim bir devamı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu sarsıcı buluş henüz bilim dünyasında tartışılmaktadır.

Yankılar

Orhun yazıtlarının bulunmasının ardından yazıtlar yorumlanmaya başlamış ve 1896’da Wilhelm Thomsen yazıtları “Muhammed dünyasının soluğunun henüz ulaşmadığı Türk dili ve edebiyatının en eski anıtları” olarak tanımlamıştır.Ardından kıyılarında prehistorik bir Türk halkının yaşadığı, eskiden varolmuş bir Orta Asya denizi varsayımını ortaya atmış olup, Mazarine Kitaplığı’nda müdür yardımcılığı yapan Fransız edebiyatçı Leon Cahun, Orhun anıtlarını eski Türklerin yüceltilmesinde kullanılan formüllerin ilk defa ortaya çıktığı, Türk tarihçilerine Türk tarih tezini hazırlamalarında ilham kaynağı olan dahası bugünkü Ortaöğretim ders kitaplarında rastlanılan söyleme son derece benzer Asya tarihine giriş adlı kitabını yayınlamıştır.

Azerbaycan cumhuriyetinin resmi para birimi olan manatın 5 manatlık banknotunun arka yüzünde Göktürk yazıtlarından alıntı resmedilmiştir.Bu alıntı Bilge Kağan Yaızıtının doğu yüzünden alınmıştır.

Yazıtlardan Sözler

"Türük Oguz begleri, budun eşiding. Üze tengri basmasar, asra yir telinmeser, Türük budun, ilingin törüngin kim artatı udaçı erti ?"
(Türk Oğuz beyleri, ulusu işitin; üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk ulusu, ilini töreni kim bozabilecekti ?)

"Türük budun tokurkak sen. Açsar tosık ömez sen, bir todsar açsık ömez sen."
(Türk ulusu tokluğun değerini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin.)

[Kuva-yi Milliye]

Kül Tigin Yazıtı

Kül Tigin yazıtları (Kültigin Kitabesi), Bilge Kağan tarafından ölen kardeşi Kül Tigin adına 732'de dikilen yazıttır.

Moğolistan'da Orhun Nehri yakınlarında bulunmaktadır. Kül Tigin ve Bilge Kağan Yazıtı arasındaki uzaklık yaklaşık olarak bir kilometredir. Yazıtlar runik Köktürk yazısı ile yazılmıştır.Bilge Kağan tarafından kardeşi Kül Tigin anısına 731 yılında yapılmaya başlanmış, 732 yılında tamamlanmıştır.

Ebatları

Kül Tigin yazıtı mermerden yapılmış dört yönlü bir taştan ibarettir. Bu taşın boyu 3.75 metredir. Üzerindeki yazıların boyu ise 2.75 metre, doğu ve batı yüzleri altta 1.32 metre, üstte 1.22 metredir. Kuzey yüzü 46 cm, güney yüzü ise 31 cm'dir.

Yazıtın dili

Yazıtın batı yüzünde Çince bir yazı ile Köktürkçe bir satır bulunmaktadır. Diğer yüzdeki yazıtlar ise tamamen Köktürkçe'dir. Yazılar sağdan sola doğru,yukarıdan aşağıya doğru yazılmıştır. Bu yönlere bakan yüzler dışında iki yüz arasında -kuzeydoğu, güneydoğu ve güneybatı yönlerinde- ise üçer beşer cümleden oluşan metinler yer almaktadır. Bu yazıtlara Kül Tigin Yazıtları denmektedir.

Yazıttaki metinlerin konusu

Bu yazıtta konuşan Bilge Kağan'dır. Bilge Kağan, Göktürk Devleti'nin kuruluşu ve tarihi ile ilgili önemli bilgiler verir.

Kardeşi Kül Tigin'in ölümünden çok etkilendiğini ve devlet yönetiminin hangi merkezden yapılması gerektiğini anlatır.

Sahibi Bilge Kağan'dır. Kitabede Kül Tigin'in halkı için yaptıkları Bilge Kağan'ın ağzıyla övgüyle anlatılır. Atalarından İstemi Kağan ve Bumin Kağan'dan da bahsedilmektedir. Onlardan sonra tahta çıkan yöneticilerin başarısızlıkları anlatılır.

Ayrıca bu yazıtı uğrak yere diktiğini belirterek ulusuna bir takım mesajlar vermeyi amaçladığını söyler. Bu nedenle sözlerinin unutulmaması gerektiğini, yazıtın dikiliş amacının geleceğe yönelik olduğunu belirtir.[kaynak belirtilmeli]

“Sogdak tabgaçka selengada bay balıq yapıtı birdim” (Soğdlara ve Çinlilere Selenga (çayı yakınlarında) Baybalık (Bay şehrini) yapdırdım).

Bilge Kağan Yazıtı

Bilge Kağan Yazıtı (Bilge Kağan Kitâbesi), Orhun Yazıtlarından biridir. Bilge Kağan'ın ölümünden sonra oğlu tarafından dikilmiştir.

Moğolistan'da Orhon Irmağı yakınlarında bulunmaktadır. Bilge Kağan Yazıtı ile Kül Tigin Yazıtı arasındaki uzaklık bir kilometredir. İskandinav runik harflere benzeyen Göktürk yazısı ile yazılmıştır. Bazı bölümleri Kültigin Kitabesi'nden aktarılmıştır. Ondan farkllı olarak Kül Tigin'in ölümünden sonraki olayları da anlatmıştır. Kültigin kitabelerinin çevresinde Bilge Kağan'ın mezarının etrafında da balballar vardır. Bunları Yollug Tigin yazmıştır.

Yazıtın ebat ve satır sayısı

Bilge Kağan Yazıtı'nın yüksekliği 3.80 metredir. Doğu yüzünde 41 satır,güney ve kuzey yüzlerinde 15'er satır yer almaktadır. Böylece Türkçe yazılmış olan toplam satır sayısı 71'i bulmaktadır. Batı yüzünde ise Çince bir yazı yer almaktadır.

Kuzey yüzünün ilk 8 satırı Kül Tigin Yazıtı nın güney yüzünde yer alan ilk 11 satır ile aynıdır. Ayrıca doğu yüzündeki ilk 24 satır ile Kül Tigin Yazıtının doğu yüzünde yer alan ilk 30 satır aynıdır.Bu yazıt ilk yazıt olarak tarihe geçmişdir.

Yazıt hakkında

Bu yazıt, Kül Tigin Yazıtına oranla daha çok tahribat görmüştür. Bu nedenle metinler kesik ya da okunamaz durumdadır.

Bu yazıtta konuşan Bilge Kağan'dır. Yazıt,734 yılında ölen Bilge Kağan anısına, 735 yılında oğlu Tenri Kağan tarafından dikilmiştir. Yazıt,Bilge Kağan'ın yeğeni Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.

Çince kitabenin altından Türkçe kitabe devam etmektedir. Ancak Çince kitabe tamamen silinmiştir. Bilge Kağan'ın ölümünden 1 yıl sonra oğlu tarafından yaptırılmıştır. Kitabede Bilge Kağan ve yeğeni Yollug Tigin'in sözleri yer almaktadır. Bilge Kağan Kitabesi hem devrilmiş, hem de parçalanmıştır. O yüzden tahribat ve silinti Bilge Kağan Kitabesinde çok fazladır. Bu abidenin etrafında yine türbe enkazı, heykeller ve balballar bulunmaktadır.

Vikipedi

[YILDIRAN]

Isminizi veya baska birseyler Göktür yazisi ile yazmak istiyorsaniz kuralli, kuralsiz veya yeni Orhun abecesi ile vermis oldugum sayfada yazabilirsiniz.
http://www.bilgitay.net/orhun/index.php
Ayrica bu yazitlar bana yaklasik 2500 yil önce, Cin generali Suntzi tarafindan yazilmis olan "Savat Sanalari) adli betigi (kitap) hatirlatiyor. Bir strateji betigiydi ve yazilanlar uygulanmamaya baslaninca savaslarida kaybetmeye basladilar.
Orhun yazitlarindakai yazitlari, ögütleri bizlerde zamanindan bugüne kadar uygulasaydik simdiye kadar belkide tüm birlik halinde kalabilirdik...........

[Kuva-yi Milliye]

Haklısın Yıldıran. Ata sözü dinlemeyen Türk dünyasının ne halde olduğu ortada. Bu arada link için teşekkürler