Şah İsmail(Hatayi)

[Kuva-yi Milliye]

Şah İsmail(Azerice: شاه اسماعیل, Şah İsmayıl Xətai, Farsça: شاه اسماعیل اول; d. 17 Temmuz 1487 - ö. 23 Mayıs 1524), Safevi Tarikatı'nın lideri ve Safevi Devleti'nin hükûmdarı. "Hatai" takma adı ile Azeri Türkçesinde yazmıştır.

Hayatı

İsmail 17 Temmuz 1487 tarihinde Erdebil şehrinde Safevi Tarikatı'nın şeyh ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Baba tarafı Şeyh Safiyüddin'in sülalesinden olup İsmail'in babası Şeyh Haydar, dedesi ise Şeyh Cüneyd'dir. İsmail'in annesi "Chatrina (Alemşah Halime Begim)" Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'nın kızı, Pontus Rum İmparatoru IV. John'un torunu'dur.

Şeyh Haydar 1488'de Şirvanşahlar Devleti'ne karşı yaptığı savaş sırasında Şirvan hükmüdarı Ferruh Yasar yenilgiye uğrayarak Gülüstan kalesine çekilmiştir. 7 ay muhasarada kaldıktan sonra Akkoyunlu hükmüdarı Sultan Yakup tarafından Ferruh Yasar'a destek verilerek Şeyh Haydar'a karşı birlikte savaşmışlardır. Teberistan yakınlarında yapılan savaşta Şeyh Haydar öldürüldü.

Sultan Yakup tarafından ihanete uğrayıp öldürüldükten sonra, İsmail annesi ve kardeşleri Sultan Ali ve İbrahim ile birlikte Şiraz'da mahkum edilir. Mahkum edildiklerinde İsmail daha iki yaşında bile değildir.

Bir süre sonra Rüstem Mirza kardeşlerden yararlanmak için onları serbest bırakır. Fakat savaş sırasında İsmail'in büyük kardeşi Sultan Ali'nin ve Kızılbaşların cesurca çarpıştıklarını görünce korkuya kapılır, kendisini ve neslini ortaya çıkacak tehlikelerden korumak için Şeyh Cüneyd neslini ortadan kaldırmaya karar verir.

Şeyh Sultan Ali'nin üzerine adamlarını gönderir ve onu öldürtür. Ölümünden önce Şeyh Sultan Ali İsmail'i varisi ilan eder ve Erdebil'e gönderir. Kızılbaşlar İsmail'in arandığını öğrenince onu bir süre Erdebil'de daha sonra da Reştde gizlenmesini sağlarlar.

Sonra onu Lahicana, Gilan hükümdarı Mirza Ali'nin sarayına getirirler. Gilan'a geldiğinde İsmail daha yedi yaşındaydı. Burada, Hasan Han'ın koruması altında Lala Hüseyin tarafından eğitilir. İsmail yaklaşık altı yıl burada kalarak, dönemin tanınmış emir ve alimlerinden dini, dünyevi ve askeri eğitim görür.

İsmail 13 yaşında siyasi ve dini konularda faaliyete başladı. 1499 yılının Ağustos ayında Erdebil'e yollandı.

1500 yazında Erzincan'da Ustaclu, Şamlu, Rumlu, Tekelü, Zülkadir, Avşar, Kaçar ve Varsak kabilelerinden oluşan 7.000 Kızılbaş İsmail'in davetine icabet etmiştir. Kızılbaş orudusu Kasım 1500'de Kura Nehri'ni geçerek Şemahi'ye doğru yürmüştür. Gülistan Kalesi yakınında gerçekleşen Cabani Meydan Muharebesi'nde Şirvanşah Ferruh Yasar'ın ordusunu yenmiş ve Bakü'yü zapt etmiştir. 1501 yılında Tebriz'de[18] Safevi Devletini kurmuştur. Bu devlet Azerbaycan devletiydi. Devletin başkenti Tebriz'di. Tüm saray yazışmaları, diplomatik yazışmalar azeri türkçesindeydi. Yaklaşık 100 yıl boyunca devlet Azerbaycan devleti olma özelliğini korudu.

1502 yılından İran'da Safevi Devleti'nin Şahlığını yapmıştır. 24 Eylül 1503 tarihinde Şiraz'a girmiş ve aynı yılın sonlarına kadar Azerbaycan, Fars ve Irak-ı Acem'in çoğu üzerinde hakimiyet kurmuştur.

1510'da Merv yakınında Şeybani Hanlığını yenerek Muhammed Şeybani Han'ı öldürmüştür. Ancak 1514'te Çaldıran Muharebesi'nde Osmanlı padişahı I. Selim'e yenilmiştir.